zaterdag 26 juli 2014

Gisèle

Na alle zweverijtjes is Susan Smit al enige tijd de weg ingeslagen van de literatuur. Na de korte romans ‘Wat er niet meer is’ en ‘Vloed’ is vorig jaar ’Gisèle’ verschenen. Dit lijvige boek, over de vrouwen in het leven van Adriaan Roland Holst, is een serieuze aanwinst voor de literatuur. Het speelt zich grotendeels af in de tweede wereldoorlog en vormt een gefictionaliseerde versie van het leven van Adriaan Roland Holst, waarin veel van zijn tijdgenoten een rol in spelen. Naast Gisèle, zijn minnares en later goede vriendin, speelt Mies Peters een grote rol in het verhaal. Zij lijkt met haar energie en flair als actrice uiteindelijk toch de liefde van zijn leven, ook al wil hij dit eerst niet toegeven, wars van burgerlijkheid als hij is.

Wat ik mooi vind aan het  verhaal is dat de schrijfster de nuances zoekt, ook in de keuzes die kunstenaars maken in de oorlog. Allen kwamen zij voor de keuze te staan of zij zich zouden laten inschrijven in de Kultuurkamer of niet. Gisèle ziet er als schilder vanaf en gaat in opdracht van de rijken werken aan onschuldige portretten en landschappen. Roland Holst weigert zich aan te melden, maar omdat hij al zo’n grote naam heeft als dichter, wordt hij hiervoor gezocht, zodat hij moet onderduiken. Mies kiest uit levensbehoud voor aanmelding bij de Kultuurkamer en haar ex-man gaat zelfs vanuit de NSB vechten met de Duitsers. Al deze keuzes worden van binnenuit beschreven en begrijpelijk gemaakt. Ook de concrete implicaties van het ondergedoken zijn en het gebrek aan dagelijkse dingen zoals voedsel en warmte maakt de schrijfster goed invoelbaar. En het belang van kunst in tijden dat er op alle gebieden schaarste heerst, wordt onderstreept door de culturele bijeenkomsten bij Gisèle.

Halverwege het boek gaat het meer over Mies dan over Gisèle en vraag je je af waarom zij dan toch de naam van het verhaal draagt. Maar het begint en eindigt met haar en zij is een constante factor op de achtergrond met haar redelijke kijk op de dingen, groot empathisch- en doorzettingsvermogen. Daarbij komt dat Susan Smit Gisèle zelf heeft ontmoet op het einde van het leven van de schilderes, nadat op diverse wijzen het verhaal van Gisèle op haar pad was gekomen en zij  voelde dat ze er iets mee moest doen. Dat heeft dit prachtige boek opgeleverd, dat een mooie inkijk biedt in de Nederlandse geschiedenis.    

zondag 20 juli 2014

Pels

Naomi Boekwijt is vorig jaar gedebuteerd met de verhalenbundel ‘Pels’. De verhalen gaan voornamelijk over mensen op het platteland; hoe ze leven, wat ze doen, hoe ze denken of juist niet. Het leven op het platteland wordt beschreven als eenvoudig en niet denken maar doen. De verhalen lijken geschreven door een gewezen insider die er nu buiten staat. Met simpele zinnen weet de schrijfster je de verhalen in te trekken. Ook schrijft ze mooie poëtische zinnen zoals: ‘Het lukt  hier niet om verder te zien dan de horizon, die zich constant verlegt door de draaiing van de aarde onder mijn voeten.’

In de verhalen spelen alle zintuigen een grote rol. Niet alleen het zien en het horen, maar ook het ruiken, proeven en voelen. En dat doet ieder voor zich. Vaak zelfs niet eens bewust. Zoals ook de boer die zich pas realiseert dat hij denkt op het moment dat er telkens een jonge vrouw in zijn buurt is. De woorden tussen de mensen onderling zijn heel basaal. De vraag naar  het waarom als de routine wordt doorbroken. De zucht van een jongen op een feest naar contact, terwijl hij weet dat anderen hem te boers zullen vinden. Via een omweg ontdekt hij dat hij thuis al had wat hij telkens maar verderop had gezocht. De broer en zus die afscheid komen nemen van hun ouders, die dat amper in de gaten lijken te hebben. Weg van het verstikkende platteland. Maar het is niet het land, het zijn de mensen. Mensen voor wie alles hetzelfde moet blijven.

Het laatste verhaal, over iemand die gaat studeren, valt een beetje buiten het geheel, qua onderwerp, maar ook qua stijl. Alsof de schrijfster zich het terrein buiten het platteland nog beter eigen moet maken. Verder zijn de verhalen mooi en rond en af. Toch laten ze je achter met een onbestemd gevoel. Eigenlijk zou je nog meer willen weten, maar er hangt iets ongrijpbaars in de lucht. Ik ben heel benieuwd naar het vervolg op dit debuut van Naomi Boekwijt.

zaterdag 12 juli 2014

Echte vrouwen reizen beter

De schrijfsters in deze bundel vertellen over hun reizen waarbij ze niet de makkelijkste weg kozen en zich duidelijk buiten hun comfort zone begaven. Als lezer reis je niet alleen mee naar verre oorden, maar vaak ook terug in de tijd. Hiermee komen de koetsen en dragers van toen weer in beeld. Maar ook de achttienjarige Tania maakt het zich in de huidige tijd niet makkelijk door in haar eentje de wereld rond te zeilen. Bij pech en ongemakken houdt ze het hoofd koel en beredeneert ze wat ze moet doen. Zo komt het telkens weer goed, al zit je ‘m als lezer vaak te knijpen. Zo ondervinden alle schrijfsters onderweg problemen die ze het hoofd moeten zien te bieden.

Deze reisbundel is begin deze eeuw uitgekomen. Er waren toen al meer titels met ‘Echte vrouwen’ verschenen. Hiermee werden opmerkelijke vrouwen eens extra in beeld gebracht. Zo koken, beminnen en denken ze anders, volgens de titels in deze reeks. Je kunt je afvragen wat een ‘echte vrouw’ is en of ‘gewone’ vrouwen dan minder zijn, of dat deze vrouwen misschien beter zijn dan mannen, maar ik denk dat de bundels vooral ter inspiratie bedoeld zijn voor iedereen die geïnteresseerd is in de mensen om zich heen, die wellicht wat verder reiken dan gebruikelijk. Ook nu nog, zoveel jaren later, moeten vrouwen zich volop bewijzen in de literatuur, dus vind ik dit een sympathieke poging hen juist eens extra aan het woord te laten.

De vrouwen in de bundel reisden in de negentiende en twintigste eeuw. Onder hen vrouwen die vooral reiziger waren, maar ook enkele grote literaire namen zoals George Sand en Anaïs Nin. De laatste wilde altijd nieuwe situaties verkennen en haar dromen zoveel  mogelijk werkelijkheid laten worden. George Sand was een eigenzinnig persoon die een verhouding had met de jongere Chopin en interessant vertelt over haar verblijf op Mallorca. Maar ook de verhalen van de minder bekende schrijfsters zijn de moeite van het lezen waard!      

zaterdag 5 juli 2014

Alleen maar nette mensen

Voordat Robert Vuijsje in 2008 debuteerde met ‘Alleen maar nette mensen’ heeft hij heel wat afwijzingen van uitgeverijen gehad. Toen het boek er eenmaal was, had het echter veel succes. Vuijsje is hiermee voor diverse literatuurprijzen genomineerd en heeft de Gouden Uil gewonnen en de literaire jongerenprijs De Inktaap. Die laatste prijs is niet zo verwonderlijk, omdat zijn boek een coming of age verhaal is, dat veel jongeren aanspreekt. Ik heb het dan ook gekocht op de Vrijmarkt van een stel jonge meiden in een uitgave speciaal voor de leeslijst. Neemt niet weg dat ik er ook van genoten heb.

De schrijver begint het verhaal met een flirt tussen David en Rowanda. David is een Joodse jongen die voor Marokkaan wordt aangezien. Rowanda is een donker meisje, het type waarop David valt. Dan volgt een opsomming van alle mogelijke vooroordelen die tussen diverse etnische groepen bestaan. Vuijsje spreekt over ‘de mensen die ze allochtonen noemen’. Voor Hollanders zijn die mensen allemaal hetzelfde, maar de mensen die in die groep vallen, willen weten wat je precies bent. Dit bevestigt de cliché’s, maar brengt er ook nuances in aan. Verscheidenheid in eenheid.   

David, sterk gebaseerd op Vuijsje zelf, woont in Oud-Zuid en heeft het gymnasium afgerond. Zijn ouders en klasgenoten bewegen zich tussen wat zijn moeder noemt: ‘alleen maar nette mensen’. Hij heeft een vriendin op stand, Naomi, maar verlangt naar een donkere vrouw, bij voorkeur wulps en intellectueel. Zijn zoektocht neemt de lezer mee naar diverse plekken in de multiculturele samenleving, waar de meeste Hollanders nooit komen. Zo ontmoet hij Rowanda, die ongegeneerd geld en spullen van hem vraagt. Zij geeft hem immers ook iets, namelijk haar lijf. Ook raakt David verzeild op plekken waar dingen gebeuren die Hollanders schokkend vinden.

Zijn zoektocht brengt David uiteindelijk naar de VS met  het idee dat daar intellectuele donkere vrouwen zullen zijn waar hij op valt. Dit blijkt een illusie, hij heeft een ideaalbeeld voor ogen waar geen enkele vrouw aan kan voldoen. Om zich na terugkomst weer veilig bij Naomi in zijn oude leventje te storten blijkt echter niet meer mogelijk. Vuijsje sluit af met weer een flirt van David met een volgende donkere schone.

Een goed beeld van een jongen die buiten de gangbare indelingen valt en niet voldoet aan de verwachtingen van zijn ouders en die van zijn afkomst. De multiculturele samenleving van binnenuit en hoe wat je lijkt te zijn bepaalt hoe je wordt benaderd. Een serieus onderwerp met de nodige humor benaderd. Kortom een goed en lekker leesboek.