Tussentijd

Wat je even tussendoor doet, is niet helemaal echt, niet serieus. Het is even goed voor het moment. Je komt er later op terug, dan doe je het goed, maak je het beter en af. Later, als je tijd hebt, ooit, een keer. Maar wat als dat moment nooit aanbreekt? En je alsmaar achter de feiten aanloopt en nooit iets daadwerkelijk tot een goed einde brengt? ‘In the meantime life goes on, ticking like a mean time bomb’, zong Astrid Seriese al. Alles in de tussentijd doen leidt tot een onbevredigend leven. Want nooit is iets echt af en kun je er met trots naar kijken. Al je ondernemingen blijven halfslachtig.

Maar het kan ook anders uitpakken. Want soms blijkt hetgeen je in de tussentijd hebt gedaan, veel beter geworden dan gedacht. Een gedicht, een verhaal. Je schreef het even tussendoor. En bij nalezing, na er een tijd geen aandacht aan te hebben besteed, verbaas je jezelf. Tijdens het schrijven in de tussentijd legde je de lat niet hoog, wat het makkelijker maakte. Geen strenge zelfcensuur, geen hoge verwachtingen. En nu, zie daar, het gedicht is bijna klaar.

Zo schreef Esther Gerristen eens een compleet boek. Niet dat ze er niet meer aan hoefde te schaven, maar de basis had ze onbewust telkens tussendoor geschreven. Losse aantekeningen aan elkaar geregen. Pas achteraf toen het zo goed als een geheel was, realiseerde ze zich dit. Toen was ze blij met het resultaat. Zo kan het dus ook! Maar dan moet je wel Esther Gerritsen heten… 

Kruisbestuiving

In het nieuwe boek van Louise Fresco gaat ze de uitdaging aan om verschillende benaderingswijzen van de wereld om ons heen samen te brengen. Ze is landbouw- en voedseldeskundige en verbonden aan de Universiteit Wageningen. Zowel de wetenschap, kunst en cultuur als het leven zelf kunnen in haar visie bijdragen aan ons begrip en onze benadering van deze wereld. Ze benadrukt daarbij dat wij, die de neiging hebben onszelf centraal te stellen, slechts een fractie van het heelal vormen. Ze stelt: ‘We hebben een precaire positie in een dunne laag biosfeer, op een geïsoleerde planeet in een uithoek van het heelal waar wij, en alles waarvoor we staan, recente en mogelijk tamelijk irrelevante indringers zijn.’ Dat relativeert het belang van de mensheid, maar evengoed blijft onze wereld onze bijdragen nodig hebben om deze nu en in de toekomst hanteerbaar te houden.

Achtereenvolgens beschrijft ze de gebieden van wetenschap, kunst en cultuur en het leven zelf. Wat betreft de wetenschap benadrukt ze dat niet alleen doelgericht onderzoek waardevolle resultaten oplevert, maar ook het spelen en uitproberen. In de publieke opinie is dit laatste niet erg populair, omdat het mogelijk weinig efficiënt is. Maar het kan wel effectief blijken te zijn en daarmee waardevol. 

Fresco gaat graag tegen de algemeen heersende opinie in, als dit in haar optiek op zijn plaats is. Zo rekent zij af met het romantische beeld van authenticiteit en de zogenaamde meerwaarde van biologisch voedsel. Zij haalt aan dat dit juist een grotere aanslag is op de landbouwgrond dan regulier voedsel. In de promotie van biologisch voedsel wordt het jaren braak moeten liggen van grond gemakshalve  buiten beschouwing gelaten. De ecologische voetafdruk van biologisch voedsel is daarmee groter dan die van gangbaar voedsel. Het lijkt een soort van bon ton geworden in bepaalde kringen om biologisch te eten, omdat dit immers beter voor het milieu zou zijn en het draagt een bepaalde status met zich mee, vanwege de prijs.

Ze signaleert twee ontwikkelingen in de huidige tijd: een toenemende tolerantie voor onwetendheid en een toenemende intolerantie voor het rationele debat. Ze legt hierbij een link  naar de huidige media. Beide ontwikkelingen maken dat zowel de toepassing van wetenschap als die van de democratie worden tegengewerkt. Gefundeerde opvattingen als deze maken het boek zeer lezenswaardig.

Fresco verstaat de kunst om haar visie begrijpelijk te beschrijven en daarbij zo nu en dan ook even van een afstand, vanuit het perspectief van een buitenstaander, alles te beschouwen. Ze betrekt de vraagstukken van nu erbij, zoals onder meer onze omgang met de islam. Ze beschouwt de wereld als een caleidoscoop van mogelijkheden en laat zich niet door gangbare opvattingen dirigeren, maar bepaalt haar eigen gefundeerde antwoorden, gebouwd op inzichten in de wetenschap, kunst en het leven zelf. Dit alles in een goed leesbaar en met passie geschreven boek, zoals je mag verwachten van een wetenschapper die verder kijkt dan haar eigen specialisme en ook fictie heeft geschreven. Het zou goed zijn als de makers van onze wereld dit gedachtengoed als uitgangspunt zouden nemen.  

De hemel boven Parijs

Bregje Hofstede heeft met ‘De hemel boven Parijs’ een heel goed debuut geschreven. Het is ook voor diverse prijzen genomineerd, waaronder de Opzij Literatuurprijs, en het staat op de longlist van de Libris Literatuurprijs. In het goede gezelschap van onder anderen Esther Gerritsen en Hanna Bervoets. Terecht dus. Want het is een meeslepend verhaal in een rijpe stijl. Het enige minpuntje vind ik de plotselinge wending die het verhaal aan het einde neemt, die bij mij enigszins ongeloofwaardig overkomt. Maar verder een heel fijn boek dat telkens vraagt om verder gelezen te worden.

Het begint al bij het fysiek van dit boek. Cossee heeft een passend schilderij van een jonge vrouw met sigaret op de cover geplaatst. Dit beeld past bij Fie, de Nederlandse studente die tijdelijk in Parijs studeert, waarover het verhaal gaat. Ze komt via via bij Olivier, een docent, terecht die haar onder zijn hoede neemt. Maar ze lijkt op een jeugdliefde van hem die hij heeft verloren, wat maakt dat hij veel aandacht voor haar heeft, en haar buitensporig helpt met haar Parijse leven gestalte te geven. Dit blijft niet onopgemerkt, ook niet bij de vriendin van Olivier en zijn universiteit.

Hoewel er tussen de twee niets is voorgevallen, hebben ze alle schijn tegen. Dit brengt een rollercoaster aan gebeurtenissen teweeg en leidt tot een onverwacht einde. Fie blijkt een minder onschuldig meisje dan gedacht en de lezer moet zelf bedenken of het nu een happy end is of niet. Romantisch is het in elk geval wel.

Bregje Hofstede verstaat de kunst om het verhaal voort te stuwen en doet dit op een mooie manier. Ze gebruikt tal van goede metaforen die heel beeldend zijn en die ze onnadrukkelijk, bijna terloops, gebruikt. Ze heeft een natuurlijke balans gevonden tussen de gedachten van de hoofdpersonen en de beschrijving van de omgeving. Een boek dat smaakt naar meer! Ik las dat ze een werkbeurs krijgt van het Letterenfonds voor een volgend boek, dus dat komt vast goed.

Mrs Dalloway

Clarissa Dalloway, getrouwd met de degelijke Richard, geeft weer eens een feestje dat geslaagd moet worden. Het verhaal speelt in Engeland na de Eerste Wereldoorlog. We volgen haar de dag van het feest tijdens de voorbereidingen in haar hoofd, maar worden door Virginia Woolf ook meegenomen in diverse andere hoofden. Onder meer dat van Peter, een vroegere vlam die Clarissa nog veel doet. Hij komt net terug uit Indië en voelt zich een buitenstaander. Hij ervaart het feest als een schijnheilige vertoning en krijgt als hij Clarissa wil spreken van haar te horen ‘Wacht’ waarmee ze doelt op het moment dat iedereen weg is.

De hele avond is ze druk bezig iedereen welkom te heten en vindt ze amper de tijd om een zinnig gesprek te voeren. Het gaat haar om de harmonie en ze is dan ook danig ontsteld als iemand met het verhaal van een zelfmoordenaar aan komt zetten. Zo jammer van het vrolijke feestje. Toch heeft ze in haar gedachten ook bewondering voor degene die zo het heft in eigen hand neemt. Maar de avond moet perfect zijn. En wordt dat niet. Haar verwachtingen waren ook wel hoog.

We meanderen door de gedachten van de genodigden, sommigen van harte uitgenodigd, anderen plichtmatig. Een vrouw van vroeger tot wie Clarissa zich aangetrokken voelde, die nu keurig getrouwd is en vijf zoons heeft. En telkens lossen de loden cirkels van de kerkklokken op in de lucht, waarmee de tijd almaar verglijdt. Clarissa wordt ouder en vraagt zich af wat zij en ieder ander telkens wil bewijzen in dit leven.    

Woolf vertelt met Mrs Dalloway een meeslepend verhaal waar je wel goed bij moet blijven, wil je weten wie wat denkt. Het  lijkt of de personages zo makkelijk in elkaar overlopen, toch zijn ze allemaal verschillend, maar hun levenslijnen raken elkaar, hun bestemming bepaald door hun keuzes en de omstandigheden. De schrijfster geeft een beeld van haar tijd met de opkomende vrouwenemancipatie, maar ook de onderlinge klasseverschillen. Ze laat haar hoofdpersoon ook een beetje een snob zijn, zoals haar recente biograaf Alexandra Harris zich ook al afvroeg of Woolf dat zelf wellicht was. Ze heeft verschillende aspecten van haar eigen persoon in haar levensechte personages verwerkt wat tot een interessant verhaal heeft geleid.

Tot slot lezen we vanuit het perspectief van Peter: ‘Wat is het dat mij met zo’n buitengewone opwinding vervult? Het is Clarissa, zei hij. Want daar was ze.’ En zo lijkt het eind van het verhaal een nieuw begin in zich te dragen. Mooi!