Noodweer

Een stel met jonge kinderen dat in het begin van hun relatie meteen een valse start maakte, merkt dat een jarenlang zorgvuldig bewaard geheim tussen hen in heeft gestaan. Een verhuizing van de stad naar het platteland luidt het begin van veranderingen in. Zij, Emilia, heeft haar bedenkingen over deze stap en begint niet alleen haar relatie in twijfel te trekken, maar ook haar band met de kinderen, haar werk, haar hele leven.

Marijke Schermer verbindt het stille platteland in het verhaal mooi met het in zichzelf keren van Emilia. Emilia raakt verstrikt in haar eigen ideeën, ook vult ze de gedachten in van Bruch, haar partner. Aansluitend op de verhuizing zondert zij zich steeds meer af. Ook het dreigende water nabij hun buitendijkse huis vormt een onheilspellende achtergrond voor de woelige tijd waarin hun relatie zich bevindt. Uiteindelijk blijven ze met z’n tweeën over op de zolder van het huis, als ze de kinderen ergens anders hebben ondergebracht en de rest van het huis onder water staat.

Het is alsof alles op dat moment moet gebeuren. Ze komen tot elkaar en Bruch vertelt uiteindelijk zijn kant van hun verhaal. Emilia is geschokt, voelt zich verraden. Terwijl hun huis het verliest van het water sluit ze zich van hem af en denkt aan haar nieuwe project, ze zal zich gaan verdiepen in dat wat afwijkt van het normale. Als ze uit haar gedachten wordt gehaald is het einde van het gevecht met het water nabij. Of het een goed einde is weten we niet. De schrijfster laat je achter met een onbestemd gevoel. Iemand zegt wel dat alles goedkomt, maar wat wil dat zeggen?         

Zin

Je vertelde je leven
je ritme, je gang

Je hoofd vol woorden
al je dagen lang

Ze zoeken een weg
de wereld in

Jouw stem, een beeld
een volle zin

Een woord, een gebaar
een nieuw begin

Een traan, een zucht
herinnering

Een lied verstild
in het moment

Woordeloos zeggend
wie je bent

Mondriaan filosoof

Jan Bor was een van de schrijvers van ‘De verbeelding van het denken’, een groot geïllustreerd boek over de geschiedenis van de filosofie. Naast de westerse heeft ook de oosterse filosofie hierin een plaats. In 2015 schreef hij een klein boekje waarin hij ingaat op het vermeend filosofisch gedachtengoed van Mondriaan. Omdat er tegenstrijdige  opvattingen bestaan over zijn denkwijze in relatie tot zijn abstracte werk, besluit Bor hier een bescheiden onderzoek naar te doen. Van zijn startpunt en de hobbels onderweg tot de uiteindelijk heldere conclusie, doet hij hiervan in ‘Mondriaan filosoof’ verslag.

Zo vertelt Bor dat Mondriaan veel heeft geschreven over zijn ideeën bij zijn latere werk. Hij heeft er volop over gefilosofeerd, maar dat maakt hem nog geen filosoof. Mondriaan heeft termen uit de filosofie gebruikt, maar op een zodanige manier dat hij zichzelf tegensprak. Daar komen ook de tegenstrijdige opvattingen vandaan, volgens Bor. Hij neemt de lezer mee in zijn kleine studie, waarin hij de opvattingen van Mondriaan tegen filosofische theorieën aan houdt.

Mondriaan wilde met zijn nieuwe manier van werken de natuur vangen op een manier die de essentie van de realiteit recht doet. Hij was op zoek naar zuiverheid. ‘Maar in het zoeken weet men niet vooruit hoe’, schreef hij. In zijn schilderwerk ging de intuïtie dan ook voorop in deze zoektocht. Vervolgens probeerde hij deze in woorden te vatten. Hij leek ‘het universele’ te vinden, dat waar alles in wezen op neerkomt. Zo leidden zijn onderbroken lijnen en vlakken, die elkaar definieerden door het andere niet te zijn, maar er tegen af te steken, tot zijn visie op de natuur. ‘Terwijl ze verschijnt in tegenstellingen, is natuur eenheid’, noteerde de schilder.

Bor schrijft alsof hij enthousiast aan het vertellen is, wat maakt dat je makkelijk in zijn betoog mee kunt gaan. Hij gaat op de aanvankelijke tegenstelling in zijn opvattingen in en komt uiteindelijk tot de slotsom dat de schilder een realist was, in die zin dat hij de essentie van de natuur in zijn werk probeerde te vangen. ‘Pas als we de natuur van binnenuit zien, er als het ware mee samenvallen, kunnen we haar ten volle en dat wil zeggen non-figuratief uitbeelden’, aldus Mondriaan. 

In alle steden

Aukelien Weverling publiceerde al in 2002 haar eerste roman. Afgelopen jaar kwam ‘In alle steden’ uit. Het werd het eerste boek dat ik van haar las. Meteen zat ik in het verhaal van Bennie en dat het een bijzonder verhaal was, was gelijk duidelijk. Eerst is het even zoeken in welke tijd je zit en hoe oud de hoofdpersoon is. Dan ontvouwt zich een leven van een man in een nabije toekomstige tijd die van een dubbeltje een kwartje lijkt te zijn geworden, maar zijn openheid en het heersende systeem werpen hem onverbiddelijk terug.

Het is een verhaal over hoe je afkomst in sterke mate je leven bepaalt, al ben je nog zo slim en talentvol. Het futuristische systeem plaatst mensen in wijken op grond van hun status. Bennie woont met zijn ouders in een arme wijk. Hij wil architect worden en heeft uitgesproken ideeën over hoe de omgeving mensen in positieve zin kan beïnvloeden en hoe onderlinge verschillen minder bepalend en misschien wel stimulerend zijn als mensen van diverse klassen gemengd wonen. Maar zijn nastrevenswaardige plannen en zijn schijnbare noodlot brengen hem niet naar de plek waar hij wilde studeren.

Weverling laat Bennie zijn eigen taal spreken en zijn eerlijke redeneringen verkondigen. De taal van de minder bedeelden die hard werken om hogerop te komen, maar vaak net zo hard weer naar beneden getrapt worden. Ze voert een systeem op dat burgers monitort op gezondheid en gedrag en passende maatregelen oplegt als dat niet naar wens is. Een met de huidige digitale toepassingen niet moeilijk voor te stellen wereld waar we al volop naar op weg zijn.   

Het is de oprechte stem van de doorzetter die het niet makkelijk heeft die dit verhaal kleur geeft. Een goed tegenwicht voor de makkelijke veroordeling van mensen die hun kansen niet zouden benutten en alleen maar profiteren van degenen die met de gouden lepel in de mond zijn geboren. Ook zij zouden dit boek moeten lezen. Want het wordt niet abstract verwoord vanuit iemand die er van buitenaf tegenaan kijkt, maar door iemand die er middenin zit. In zijn wereld waarin zelfs de afwezigheid van sommige zaken als zegening moet worden beschouwd om er voldoende te hebben om je te kunnen voortbewegen in het leven.   

Vergeet de meisjes

Met haar derde boek vertelt Alma Mathijsen een verhaal over het vertellen van verhalen. Verhalen die schrijfster Iris vertelt aan haar close vriendin Kay. Over vrouwen in verre culturen die de mannen de baas zijn. Zijn ze waar? Het maakt niet uit. Ook Iris en Kay hebben geen mannen nodig, ze hebben elkaar. In een zorgvuldig afgesloten cocon leven ze als twee-eenheid samen in het geboortedorp van Iris, nadat ze als schrijfster geen verhalen meer te vertellen leek te hebben. Haar debuut bleek achteraf haar topper. Al wat erna kwam slechts een afgeleide daarvan.

Dan wordt hun idylle verstoord door een Amerikaanse journalist, die vanwege het 20-jarig jubileum van haar debuut op pad is gestuurd om haar te interviewen. Kay doet haar best om hem bij Iris weg te houden. Stukje bij beetje ontdekt hij het intrigerende verhaal van de vriendinnen. Hun wederzijdse afhankelijkheid houdt zichzelf in stand. Zijn oorspronkelijke oordeel over Iris maakt langzaam plaats voor fascinatie en empathie. Hij raakt verwikkeld in hun verhaal.

Om wiens verhaal gaat het uiteindelijk? Hoe groot moet je publiek zijn om het vertellen ervan de moeite waard te vinden? Wat als je verhaal binnenskamers blijft? De band tussen de vriendinnen is verstikkend en voor Iris bijna fataal. Het gaat niet zozeer om het verhaal van de meisjes, maar vooral om de wijsheden die je eraan kunt verbinden. Over hoe liefde en macht elkaar in de weg kunnen zitten, hoe het beste voor de ander in het beste voor jezelf kan veranderen en hoe een relatie dood kan lopen.

Mathijsen weeft mooie bespiegelingen op het leven door haar verhaal heen. Hoe je wordt gevormd als mens en hoe en met welke vooroordelen anderen tegen je aan kijken. Een wereldse blik in een klein universum.