Gisèle

Na alle zweverijtjes is Susan Smit al enige tijd de weg ingeslagen van de literatuur. Na de korte romans ‘Wat er niet meer is’ en ‘Vloed’ is vorig jaar ’Gisèle’ verschenen. Dit lijvige boek, over de vrouwen in het leven van Adriaan Roland Holst, is een serieuze aanwinst voor de literatuur. Het speelt zich grotendeels af in de tweede wereldoorlog en vormt een gefictionaliseerde versie van het leven van Adriaan Roland Holst, waarin veel van zijn tijdgenoten een rol in spelen. Naast Gisèle, zijn minnares en later goede vriendin, speelt Mies Peters een grote rol in het verhaal. Zij lijkt met haar energie en flair als actrice uiteindelijk toch de liefde van zijn leven, ook al wil hij dit eerst niet toegeven, wars van burgerlijkheid als hij is.

Wat ik mooi vind aan het  verhaal is dat de schrijfster de nuances zoekt, ook in de keuzes die kunstenaars maken in de oorlog. Allen kwamen zij voor de keuze te staan of zij zich zouden laten inschrijven in de Kultuurkamer of niet. Gisèle ziet er als schilder vanaf en gaat in opdracht van de rijken werken aan onschuldige portretten en landschappen. Roland Holst weigert zich aan te melden, maar omdat hij al zo’n grote naam heeft als dichter, wordt hij hiervoor gezocht, zodat hij moet onderduiken. Mies kiest uit levensbehoud voor aanmelding bij de Kultuurkamer en haar ex-man gaat zelfs vanuit de NSB vechten met de Duitsers. Al deze keuzes worden van binnenuit beschreven en begrijpelijk gemaakt. Ook de concrete implicaties van het ondergedoken zijn en het gebrek aan dagelijkse dingen zoals voedsel en warmte maakt de schrijfster goed invoelbaar. En het belang van kunst in tijden dat er op alle gebieden schaarste heerst, wordt onderstreept door de culturele bijeenkomsten bij Gisèle.

Halverwege het boek gaat het meer over Mies dan over Gisèle en vraag je je af waarom zij dan toch de naam van het verhaal draagt. Maar het begint en eindigt met haar en zij is een constante factor op de achtergrond met haar redelijke kijk op de dingen, groot empathisch- en doorzettingsvermogen. Daarbij komt dat Susan Smit Gisèle zelf heeft ontmoet op het einde van het leven van de schilderes, nadat op diverse wijzen het verhaal van Gisèle op haar pad was gekomen en zij  voelde dat ze er iets mee moest doen. Dat heeft dit prachtige boek opgeleverd, dat een mooie inkijk biedt in de Nederlandse geschiedenis.