Wegens geluk gesloten

De naam Justine le Clerq klinkt erg Frans, maar deze schrijfster komt uit Den Haag. Oorspronkelijk zou ze de klassieke muziek ingaan, maar ze raakte dakloos. Later heeft ze met daklozen en verslaafden gewerkt en nu stelt ze exposities samen en schrijft ze. Drie jaar geleden debuteerde ze met haar roman ‘De roemlozen’ en vorig jaar verscheen de verhalenbundel ‘Wegens geluk gesloten’. De zelfkant van de samenleving vormt haar belangrijkste thema. Haar eigen ervaringen komen hierin duidelijk naar voren. Op geen enkel moment wordt ze sentimenteel of raken de personages verzeild in de slachtofferrol. Ze schrijft eerlijk en eenvoudig hoe het leven kan lopen. Daarmee maakt ze invoelbaar hoe dichtbij de zelfkant bij het gangbare leven kan staan.

Het is een prettige bijkomstigheid dat de schrijfster ook de nodige humor heeft. De verhalen schetsen vaak beelden van treurige momenten in mensenlevens, maar ze kan er daarmee wel een luchtige draai aan geven. Zo wil de moeder van een man als ze naar een verzorgingshuis verhuist van hem graag weten of dat het begin is van het einde, wat hij bevestigt. Daarop zegt de vrouw: ‘Ach, alle begin is moeilijk.’ Zo biedt elk verhaal wel een lichtpuntje in de ellende. Bijvoorbeeld als een man een verkrachte vrouw van straat haalt en helpt aangifte te doen. Het blijkt voor de vrouw echter een last als ze zich in de rechtszaal realiseert wat er nu werkelijk gebeurd is. ‘Je moet niet zoveel waarde hechten aan de waarheid’, zegt hij haar dan.

Met treffende dialogen en situaties zet de schrijfster een beeld neer van buitenstaanders van de samenleving. De één staat er wat meer buiten dan de ander. Als lezer begrijp je ze allemaal. En je gunt ze een betere leven, maar het is zo moeilijk om buiten de bestaande hokjes te treden. Toch is dat precies wat de schrijfster gedaan heeft. En met succes!      

Een zeker onbehagen

Al eerder las ik een biografie van Nico Keuning, over Jan Arends. Blijkbaar heeft hij iets met uitzonderlijke types, want hij schreef ook een biografie van Bob den Uyl, getiteld ‘Een zeker onbehagen’. Hierin beschrijft hij op chronologische volgorde het leven van Den Uyl aan de hand van hoofdstukken die titels van zijn verhalen dragen. Ook ‘Een zeker onbehagen’ verwijst naar een verhaal. Onbehagen en ongemak zijn terugkerende elementen in de verhalen van Den Uyl. Vaak gaat hij op reis met een bepaald doel en ondervindt hij onderweg allerlei tegenslag. Hij beschrijft allerlei zijpaden en het doel wordt steeds minder belangrijk. In de loop van zijn schrijverscarrière gaat hij steeds meer op reis met als doel een verhaal te kunnen schrijven. Een reis kan overigens net zo goed een klein tripje met de trein zijn. Als hij maar uit zijn huiselijke comfortzone is en enigszins uit zijn normale doen raakt. Dit is bij hem niet zo moeilijk gezien het feit dat hij nogal wat psychische gevoeligheden heeft. Van fobie tot angst zijn het akelige gemoedstoestanden, maar vruchtbare bronnen voor zijn werk. Het zijn vertrouwde vijanden.

Overigens was hij niet altijd zo’n bijzondere man. Keuning vertelt over de gewone stoere jongen die Bob was in zijn puberteit. En later werkt Den Uyl op een kantoor. Hij drinkt veel en kan zich nogal opdringerig gedragen tegenover vrouwen. Schrijven blijkt voor den Uyl een manier om lucht te geven aan zijn onbestemde gevoelens. Zonder vooropgezet plan wordt hij gaandeweg schrijver. De verhalen komen bijna als vanzelf. Zijn ideaal is om een grote roman te schrijven maar daarin is hij nooit geslaagd. Zijn verhalen zijn absurd en komisch. Ondanks de lichte toon behandelt hij zware onderwerpen. Beide oorlogen en de gevolgen voor zijn stad Rotterdam, maar ook zijn sociale onhandigheid en angsten. De verhalen maken het leven dragelijk. Den Uyl is het liefste thuis maar realiseert zich ook dat het geluk altijd ergens anders is.

Keuning vertelt het verhaal van de schrijver in een natuurlijke verteltrant. De aanloop naar het schrijversbestaan van Den Uyl had wat mij betreft wat korter gekund. Ook noemt de biograaf soms onbelangrijke details zoals complete adressen. Verder is het een interessant geschreven verhaal waarin je nader kennismaakt met de schrijver en diens drijfveren. Hoe gehecht hij was aan zijn thuis in Rotterdam en hoe zijn zwaktes zijn kracht werden. Het is mooi dat tien jaar geleden de VPRO de Bob den Uyl-prijs invoerde voor het beste reisboek. Een eerbetoon aan een man die vroeg stierf aan de geneugten van het leven. 

Het dak van de wereld

Ik sta hier

buiten de tijd
zonder dwingeland

zonder commentaar

geen baas

geen werk

geen plicht

en ook

geen bevallig gezicht
alleen jij

naast mij

bovenop dit dak

Zon op ons gezicht

de wind waait

mijn haren voor mijn ogen

ik strijk ze weg

en zie de verte
de kerk, de huizen

de hele stad

en ik sta hier

wie doet me wat?

En jij,

jij bent mijn spiegelbeeld

buitenstaander

zonderling

niet van deze wereld

wezenloos

ook iemand die het dak verkoos

om hoog te reiken

ver te zien

Verheven voor een moment
ik die jou

en jij die mij kent

de tijd zit ons wijd

het leven gunt ons even de luwte

jij straalt, ik lach

we zijn vrij

we blijven hierboven

de afgrond zo dichtbij

Linda Visser

De gewichtlozen

Na alle superlatieven van alle kanten toch ook maar eens het romandebuut van Valeria Luiselli gelezen. Had een paar jaar terug haar verhalenbundel gelezen die ik boeiend en een beetje mysterieus vond. Dat geldt nu ook voor deze roman. Hierin verweeft ze de levens van een schrijfster in New York en de schrijver Gilberto Owen met elkaar. Hierbij raak je als lezer soms je houvast kwijt, je afvragend in welk leven je nu meekijkt. Ook speelt de schrijfster een spel met feit en fictie als ze telkens tussendoor het commentaar van haar man op het  voorgaande meeneemt in haar verhaal. Op zeker moment gaat ze zelfs een tweede verhaal beginnen met  het idee dat dat het echte verhaal wordt zonder zijn bemoeienis, maar hij geeft aan dat dat geen zin heeft.  

De ik-figuur en haar man hebben twee kinderen, waarvan de oudste onbevangen vragen stelt over het leven, die het verhaal telkens weer even relativeren. Overigens noemen ze  hem de middelste, want  dat heeft hij graag. Zo zijn er meer irrationele keuzes die de ik-figuur in het verhaal maakt. Ze vertelt in korte stukjes over haar vroegere happy-go-lucky verleden met allerhandje vriendjes en een huis waar ze eigenlijk nooit thuis was maar uitwisselde met anderen als slaapplaats. Nu leeft ze met man en kinderen iets georganiseerder of in elk geval met iets meer rust.

In hun onderkomen lijkt een geest aanwezig te zijn, die ook gevoeld wordt door de kinderen. Het is geen kwade geest, eerder één die gerust stelt. Soms denkt de schrijfster dat ze het zelf is, dan weer lijkt het de schrijver Gilberto Owen te zijn. De schrijfster verstrengelt hun levens op zo’n manier dat het een enkel mensenleven klein maakt en deel van een groter geheel, en zo dat het elementen van voorgangers met zich meedraagt. Zo verbindt het verhaal heden en verleden op een onnadrukkelijke manier. De losse toets maakt het heel leesbaar en tegelijkertijd bergt het meer in zich dan je op het eerste gezicht zou denken. Een mooi boek dat de zwaarte van het leven relativeert.  

Saboteur

Marte Kaan debuteerde dit jaar met ‘Saboteur’ in het fictieve genre. Eerder schreef ze een informatief boek over de liefde. Ik ben altijd erg benieuwd naar verhalen van debutanten om te zien hoe zij het doen.

In deze verhalenbundel gaat het vooral om personen die een enigszins afwijkende logica hanteren en buiten de sociale conventies staan. Omdat ze daarnaar handelen, hebben de verhalen een vervreemdend effect. Zo gaat de schrijfster van start met een verhaal over een jonge vrouw die in de ban is van haar leidinggevende. Ze probeert haar steeds meer te naderen, de perfecte vrouw die alles zo goed voor elkaar heeft, en uiteindelijk onderuit te halen. De tegenstrijdige beweegredenen van de jonge vrouw, die haar bazin haat en vereert, laten de lezer in verwarring achter, terwijl ze ook de realiteit van niet eenduidige gevoelens benaderen. Het ondefinieerbare einde van dit verhaal lijkt een poging om de lezer te saboteren in zijn poging de kern ervan te vatten. Het is mysterieus en frustrerend tegelijkertijd. Het onbestemde gevoel bij het einde komt bij elk verhaal terug. Het maakt dat er nog iets te raden overblijft, maar is ook wat onbevredigend. Als lezer wil ik meer weten en niet zomaar in het diepe gegooid worden.

Marte Kaan heeft geen gebrek aan verbeeldingskracht voor diverse situaties, waarschijnlijk ingegeven door de nodige levenservaring. Zo spelen verhalen in de gevangenis, in een ver buitenland en in hogere kringen. Alle personages daarin zijn zoekende naar een ultiem moment in hun leven dat nooit lijkt te kunnen worden bereikt. Om dit te verbeelden gebruikt de schrijfster sterke metaforen. Zoals in het verhaal ‘Nirwana’, waarin een vrouw haar geheime relatie wil vieren: ‘Maar oude schepen verbranden niet. Vergaan doen ze evenmin. En ook al zaten er een paar oceanen tussen, ze trokken haar via onzichtbare kabels van stalen verwachtingen de diepte in.’ Al met al fascinerende verhalen die de hoop wekken op een iets meer uitgekristalliseerd vervolg. 

Columns 1.0

Net zoals even geleden Margriet van der Linden de nieuwste emancipatiegolf introduceerde onder de noemer ‘feminisme 3.0’, komt Dette Houkes nu met haar bundel ‘Columns 1.0’. Haar eerste bundel dus, maar wel al één met de optimistische gedachte in het achterhoofd dat het niet de laatste zal zijn. ´Optimist tot in de kist´, zoals ze zelf zegt. Qua feminisme lijkt ze in de eerste column slecht te scoren, als ze aangeeft hoe zij en ‘manlief’ thuis de taken traditioneel hebben verdeeld. Maar na even goed verder lezen in haar bundel blijkt dat ze de lezer hiermee op het verkeerde been heeft gezet. Want wat doen toch al die vrouwen op de Huishoudbeurs? En waarom mogen binnen een relatie mannen wel en vrouwen niet de oudere van het stel zijn?

Houkes heeft een lichte stijl waarin ze actuele onderwerpen aansnijdt. Deze gaan van de in opspraak geraakte militair Marco Kroon tot het Koningslied en van Boer zoekt vrouw tot Tatjana Simic tijdens haar publieke zoektocht naar een partner. Ze zet een onderwerp neer, beschouwt dat kritisch en komt meestal met een goede twist als uitsmijter. Het zijn columns die prettig lezen en een beeld geven van onze samenleving anno nu.   

Hoewel de mening van de schrijfster over de actualiteiten goed overkomt, vind ik toch haar wat meer persoonlijke columns sterker. Haar zoektocht in de medische wereld naar verlichting van haar rugklachten brengt ze met de nodige verontwaardiging, zonder daarbij in de slachtofferrol te vervallen. Zo vertelt de ze met onderkoelde humor het verhaal van ´De zorgmijdende zorgverlener´, waarin een arts zich ´God´ waant en de begeleiding door een fysiotherapeut bestaat uit het even toezwaaien van de schrijfster. Ook de stukjes over positief blijven en je telkens weer realiseren dat je het feit dat je minder kunt dan  je zou willen moet accepteren, komen echt binnen. Daarbij omzeilt ze het zogenaamde ´azijnpissen´ waarvan ze Nico Dijkshoorn beschuldigt, een kunst op zich als je met tegenslag te maken hebt. Dette Houkes leeft met een fysieke last, maar zonder dat hadden we nu waarschijnlijk haar persoonlijke columns moeten missen. En daar kan menigeen met ‘altijd de wind in de rug’ nog wat van leren!