Oeroeg

In wat later de geschiedenis in zal gaan als haar eerste proza, schetst Hella Haasse in 1948 een beeld van een in Indië opgroeiende jongen, zoon van Nederlandse ouders. Deze jongen is de ik-persoon van waaruit het verhaal verteld wordt. Oeroeg is zijn grote vriend van jongs af aan, ook al is hij een inlander. De vader van Oeroeg is bediende in het witte huishouden en de moeders van de jongens hebben onderling contact. De ouders van de Hollandse jongen hebben geen hechte band met hun zoon. Zijn vader moet veel op pad voor zijn werk en zijn moeder gaat er vandoor met zijn huisleraar. Beiden lijken blij met het contact dat hun zoon heeft met Oeroeg. Voor de ik-figuur is Oeroeg zijn jeugd en zijn leven. Totdat de omstandigheden hen uit elkaar drijven.

De jongens komen in een pension te wonen waar Oeroeg zich ontwikkelt als een steeds meer Europees gerichte jongen. De ik-figuur realiseert zich steeds meer hun onderlinge verschillen. Deze verschillen hebben beiden de laatste tijd al gevoeld, maar waren taboe om over te spreken. De jongens pasten zich telkens aan aan de omstandigheden. Dan wordt Oeroeg te vrijgevochten en moet elders gaan wonen. Daar komt hij in contact met een Indische jongen en kleedt hij zich weer enigszins traditioneel. Als de ik-figuur naar Nederland vertrekt om te gaan studeren en afscheid van hem neemt, voelt hij zich al sterk van hem verwijderd. Oeroeg ziet hem nu als tegenstander, niet langer als vriend. Dit komt hard aan.   

Hella Haasse zet het landschap en de sfeer van het koloniale Indië goed neer als mysterieus en ongrijpbaar. Het zijn de natuur van dat land en zijn jeugdherinneringen die de ik-figuur binden aan die plaats. Des te wranger is zijn terugkomst na de oorlog als blijkt hoe weinig er over is van het Indië van zijn jonge jaren. Hij hoort er thuis maar is er tegelijkertijd niet welkom. Een inlander bedreigt hem met een pistool, omdat hij niets te zoeken heeft in zijn land. De ik-persoon vlucht weg. Was het Oeroeg? Hij weet het niet, net zoals hij zijn geboorteland niet meer herkent. Een indringend en wezenlijk verhaal over het verschil tussen culturen en tussen rangen en standen. Hoe goede bedoelingen en naïviteit tot een bitter einde kunnen leiden.