Moet de literatuur gered worden?
Bas Heijne vraagt zich af in hoeverre literatuur deze dagen nog maakt dat je
leven erdoor verrijkt wordt en zelfs essentieel is. Hij wil dit idee graag
bevestigd zien en denkt een medestander gevonden te hebben in Tim Parks, maar
deze schrijver is van standpunt veranderd. In zijn nieuwe visie is literatuur
nog wel interessant, maar niet langer van levensbelang. Ze hebben het in dit
geval wel over échte literatuur, die de lezer prikkelt of uitdaagt en dus geen
vermakelijke verhalen met een feel good einde. Door een lichamelijke ziekte
waarvoor hij verlichting vond in het alternatieve circuit schat Parks het
belang van de ratio een stuk lager in. Hij schreef voorheen vooral over de
kloof tussen denken en zijn, maar het denken zelf werd nu aan het wankelen
gebracht. En daarmee voor hem ook de waarde van literatuur. Toch gelooft Heijne
nog in de noodzaak van fictie om onze eigen ervaringen vorm te geven en te
doorgronden.
Aan de hand van de beroemde foto van Marilyn Monroe waarop ze ‘Ulysses’ leest
van James Joyce, probeert hij het verband tussen hoge en lage cultuur te
duiden. Het ‘domme blondje’ gaf eerlijk toe niet alles in het boek te snappen
maar er wel genoegen in te scheppen het proberen te doorgronden. ‘She loved the
sound of it’, zegt haar fotograaf. Literatuur om van te genieten en om iets van
te leren. Maar gebeurt dit nog wel genoeg? Is het lezen niet overgeslagen naar
de onwetende massa en heeft het boek zich hier niet aan aangepast? Couperus zei
een eeuw geleden al dat de literatuur nu niet meer zou bestaan. Heijne komt tot
de slotsom dat er echt nog wel échte romanschrijvers zijn. Ze doen er alleen
niet meer toe. Waarschijnlijk moet de
literatuur telkens opnieuw haar bestaansrecht bewijzen, omdat de verhouding
tussen kunst en samenleving voortdurend aan verandering onderhevig is.
Op een of andere manier is deze conclusie van Heijne toch niet echt bevredigend.
Want impliceert deze niet dat er nog maar een kleine elite is die wezenlijke
literatuur leest? En verdwijnt deze groep niet als de jongeren van nu ouder
worden? Is de literatuur op sterven na dood? We zien nu al een massale hang
naar een beperkt aantal boeken dat voornamelijk gericht is op vermaak, de bestsellers
van het moment. Toch zijn de scheidslijnen tussen literatuur en bestsellers
steeds moeilijker te trekken. Maar ergens bestaat toch het beeld dat literatuur
een zekere meerwaarde heeft. Laten we hopen dat het publiek hiervoor in elk
geval blijft bestaan en dat de terugkomst van de ‘ouderwetse’ boekhandels in de
grote steden na de Polare-perikelen zal bijdragen aan de verspreiding van literatuur
onder een breder publiek. Of is dit wishful thinking?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten