Spiegelbeeld en schaduwspel

Dit jaar verscheen ‘Spiegelbeeld en schaduwspel’, een boek over het leven van Hella Haasse aan de hand van haar oeuvre. Niet voor niets kiest schrijfster Margot Dijkgraaf voor deze insteek. Hella Haasse verwees vaak naar haar boeken als mensen naar haar persoonlijke leven vroegen. Haar eigen leven was niet interessant, vond ze. Al het wezenlijke van haarzelf zat in haar boeken.

Het leek me interessant om dit boek over Haasse te lezen, vooral omdat ik me realiseerde dat ik van haar nog maar zo weinig gelezen had, terwijl ze toch zo’n groot oeuvre heeft opgebouwd. In 1994 las ik ‘Transit’, één van de drie Boekenweekgeschenken die ze schreef. Ik was onder de indruk van het pakkende verhaal van een jonge vrouw dat ze daarin vertelde. Dit was een schrijfster van haar tijd. Toch duurde het tot vorig jaar dat ik eindelijk ‘Oeroeg’ las, haar prozadebuut van 1948. Daarin verwerkte ze haar Indische ervaringen in de vriendschap tussen twee jongens, een inlander en een blanke, beiden zoekend naar  hun identiteit. Hierin maakt ze invoelbaar hoe moeilijk het kan zijn om je ergens thuis te voelen als je geboorteland en het land van herkomst van je ouders beide niet voelen als de plek waar je hoort.    

Het is een waar genot om het boek van Margot Dijkgraaf over Haasse te lezen. Ze deelt haar werk in op thema en verwerkt er ook informatie in die ze verkreeg uit jarenlange gesprekken met de grote schrijfster. Dit doet ze met groot respect voor haar persoon, die het buiten haar boeken eigenlijk niet over haarzelf wil hebben. Ze komt over als een intelligente vrouw, die zeer gericht is op haar werk en een mentaliteit heeft van niet zeuren maar doen. De indruk wordt gewekt dat ze niet gelukkig was in haar huwelijk, maar ook dat ze vond dat je zo’n band niet zomaar kon verbreken.

Net zoals ik verrast was door haar werk, werd Haasse tijdens haar leven misschien niet helemaal naar waarde geschat. Ze hoorde niet bij de grote drie, maar zat op haar eigen vrouwelijke eiland. Ze heeft toch verhalenderwijs tal van actuele thema’s aangesneden. Over de rol van de vrouw, over kleine en grote geschiedenis, over Indië. Haar werk was haar leven en haar leven zat in haar werk. Dijkgraaf heeft de daarbij passende titel ‘Spiegelbeeld en schaduwspel’ gekozen, ook verwijzend naar ‘Schaduwbeeld’ dat in één van haar titels voorkomt. Het geeft aan hoe Haasse vaak verweven zit in haar personages, man of vrouw. Omdat het boek uitgaat van de thema’s en drijfveren van Hella Haasse is het een organisch verhaal geworden, dat haar leven beschrijft zonder een chronologische opsomming te worden. Haar leven vanuit de woorden van Dijkgraaf vormt een boeiend verhaal dat uitnodigt tot meer werk van Haasse te lezen.