Melancholie van de onrust

‘Melancholie van de onrust’ is de titel van het essay van de Maand van de Filosofie door Joke J. Hermsen. Zij grijpt het thema rust aan om de onrust in de samenleving nader te beschouwen. Van melancholie bestaat een ziekelijke variant en een positieve variant, waaruit creativiteit en onderlinge verbinding kan voortkomen. De ziekelijke maakt alles zwart en levenloos. Melancholie is een ouderwets woord en tegenwoordig zouden we het eerder over depressie hebben. Maar melancholie heeft een grotere gevoelswaarde en dient zijn eigen betekenis, de melancholie, de weemoed. Hermsen vindt het belangrijk dat deze term niet alleen vanuit de individuele psychiatrie beschouwd wordt, maar juist ook vanuit een breder filosofisch perspectief. Daarmee kun je onze samenleving duiden. 

Het lijkt of de ziekelijke melancholie in de huidige tijd overheerst. Er worden tegenstellingen geschapen om de eigen achtertuin te beschermen. Groepen mensen komen tegenover elkaar te staan in plaats van naast elkaar. Populistische partijen roepen om hun grote gelijk zonder oog te hebben voor enige andere opvatting. Kunst is een linkse hobby en levert niks op. Terwijl kunst juist mensen op een ander pad kan brengen en hen onderling verbinden. Hermsen benadrukt verder het belang van het open debat, waarin op inhoud wordt gediscussieerd. Als het enkel om mediagenieke oneliners gaat is er geen wezenlijke uitwisseling en daarmee wordt de democratie niet gediend.

Aan de hand van tal van denkers van vroeger en nu maakt Hermsen duidelijk hoe belangrijk het is niet alles vanuit economisch perspectief te bezien. Dat reduceert de wereld tot een liefdeloze optelsom van nuttige en efficiënte zaken waarin geen ruimte is voor compassie met je medemens of creatieve ideeën, die vaak pas ontstaan op momenten waarop je er niet op voorzien was, maar onbewust even aan het mijmeren geslagen was. Visies op de jaren voor de Tweede Wereldoorlog vertonen schrikbarende overeenkomsten met de status van de huidige wereld. Hermsen ziet een belangrijke rol voor de politiek om de melancholie van de samenleving weer in een positieve te laten veranderen.

Hermsen haalt een indrukwekkende lijst van denkers aan. Ook Joost Zwagerman komt aan bod met ‘De stilte van het licht’. Opvallend is de overeenkomst met de titel van haar eigen boek. Alleen de onrust is daarin bepaald, de melancholie niet. Die heeft verschillende kanten en ook een mooie, zelfs als niet alles altijd alleen maar ‘leuk’ is. Ook tegenslag hoort bij het leven, daarmee raakt het doorleefd. Zolang je telkens het mogelijke nieuwe blijft zien en je onderdeel voelt van een groter geheel blijft het leven de moeite waard en kun je ook eens buiten je eigen tuintje treden.