Twee vrouwen

Hoe wonderlijk dat het lot twee vrouwen zulke andere wendingen in hun leven meegeeft. Top Naeff en Etty Hillesum, beiden schrijfster, beiden maakten de tweede wereldoorlog bewust mee. Top Naeff was bij aanvang van de oorlog begin zestig en Etty Hillesum eind twintig jaar. De eerste zou bijna driemaal zo lang leven als de laatste en kreeg daarmee veel meer kansen om haar schrijftalent te benutten.

Hillesum was joods en begon in 1941 haar dagboek dat voor het eerst in 1981 werd gedrukt onder de titel ‘Het verstoorde leven’. Hierin weerklinken allerlei plannen die zij heeft om in haar toekomst nog te schrijven. Het dagboek lijkt een vingeroefening; ze moet haar eigen vorm nog vinden. Toch wordt haar werk wel degelijk als literatuur beschouwd. Het dagboek en haar brieven vanuit een concentratiekamp zijn de enige teksten die er nog van haar zijn. Ze kwam om in het kamp.

Het is bijna onvoorstelbaar hoe Etty Hillesum de oorlog beschouwt. Ze wil niet vluchten of zich verzetten; er gebeurt toch wat er moet gebeuren. Zij wil haar lot niet in angst afwachten, maar haar tijd benutten om het leed van anderen zo  mogelijk ook te verlichten. Zo gaat zij op kamp Westerbork werken als vrijwilliger. Ze heeft een sterk geloof in god die ze in haar gesprekken met hem met ‘je’  aanspreekt. Zie ziet niet hem, maar de mensheid zelf als grote schuldige in de oorlog.

Hillesum heeft een platonische relatie met Julius Spier, haar therapeut, die een stuk ouder is. Over de liefde heeft ze vooruitstrevende opvattingen; monogamie en eeuwige trouw zijn niet alles en verschillen in leeftijd hoeven geen probleem te zijn. Hoe anders gelden zekere normen voor Top Naeff die eind negentiende eeuw geboren werd. Zij sloot een verstandshuwelijk met een weinig inspirerende man en werd hopeloos verliefd op de regisseur Willem Royaards, een getrouwd man. Dit en andere gebeurtenissen in haar leven vonden hun weerslag in haar werk. Hoewel ze vaak herinnerd wordt als schrijfster van het meisjesboek 'School-Idyllen', is haar oeuvre veel groter en serieuzer dan dat boek alleen. In ‘Rebel & dame. Biografie van Top Naeff’ van Gé Vaartjes(2010) wordt duidelijk dat zij ook een behoorlijke staat van dienst had als toneelcriticus.

Ook Top Naeff gaat op een nogal relativerende manier met de oorlog om. Als het in haar situatie niet meer zo gemakkelijk is, bedenkt ze dat het altijd nog veel erger kan. Wel moet ze een jongen die de plaats van een kind voor haar innam, missen doordat hij is omgebracht. Ook Royaards overleeft ze. Beide vrouwen hadden veel zinnigs te vertellen. Helaas heeft het talent van Hillesum niet tot volle bloei kunnen komen. We hebben in elk geval haar dagboek nog.